Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, thuế giá trị gia tăng (GTGT) là một trong những loại thuế quan trọng và phổ biến nhất tại Việt Nam. Đây không chỉ là nghĩa vụ của doanh nghiệp, tổ chức mà còn gắn liền trực tiếp với người tiêu dùng. Vậy thuế GTGT là gì, cách tính ra sao và có vai trò như thế nào trong nền kinh tế?

1. Thuế GTGT là gì?

Thuế GTGT (Value Added Tax – VAT) là loại thuế tính trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ phát sinh trong quá trình sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng. Người nộp thuế GTGT chủ yếu là doanh nghiệp, tổ chức, hộ kinh doanh, nhưng thực tế người tiêu dùng cuối cùng mới là đối tượng chịu thuế thông qua giá bán hàng hóa, dịch vụ.

2. Đặc điểm và vai trò của thuế GTGT

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là một trong những sắc thuế phổ biến và có ảnh hưởng trực tiếp đến mọi hoạt động kinh doanh, tiêu dùng. Để hiểu đúng và áp dụng hiệu quả, doanh nghiệp cần nắm rõ đặc điểm và vai trò của thuế GTGT trong nền kinh tế. Đây cũng là cơ sở quan trọng giúp kế toán thực hiện nghĩa vụ thuế đúng quy định, đồng thời tối ưu quản lý chi phí.

2.1. Đặc điểm của thuế GTGT

Thuế GTGT có đặc điểm điển hình:

- Thuế GTGT là thuế gián thu, không thu trực tiếp từ người tiêu dùng mà thông qua doanh nghiệp.

- Áp dụng ở nhiều khâu trong chuỗi cung ứng nhưng chỉ tính trên phần giá trị tăng thêm.

- Có nhiều mức thuế suất khác nhau tùy theo loại hàng hóa, dịch vụ (0%, 5%, 10%...).

2.2. Vai trò của thuế GTGT

Thuế GTGT đóng vai trò quan trong trong hệ thống thuế tại Việt Nam.

Không chỉ đóng góp vào nguồn thu ngân sách nhà nước một cách ổn định, mà là công cụ để Nhà nước điều tiết nền kinh tế thông qua các chính sách khuyến khích xuất khẩu thông qua chính sách thuế suất 0%.

Thuế GTGT tạo sự minh bạch trong giao dịch nhờ hóa đơn, chứng từ hợp lệ đồng thời góp phần điều tiết tiêu dùng, định hướng sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp.

3. Cách tính thuế GTGT

Khi tính thuế GTGT phải nộp, tùy từng đơn vị, doanh nghiệp mà áp dụng các phương pháp tính thuế GTGT khác nhau. Có 2 cách tính thuế GTGT phổ biến được áp dụng gồm tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ và tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp.

3.1. Tính thuế GTGT theo phương pháp  khấu trừ

Áp dụng cho doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh thực hiện chế độ kế toán, có đầy đủ hóa đơn, chứng từ theo quy định.

Công thức:

Trong đó:

- Thuế GTGT đầu ra = Giá tính thuế của hàng hóa, dịch vụ bán ra × Thuế suất GTGT.

- Thuế GTGT đầu vào = Số thuế GTGT ghi trên hóa đơn mua hàng hóa, dịch vụ hoặc chứng từ nộp thuế nhập khẩu.

3.2. Tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp

Phương pháp tính thuế GTGT trực tiếp là tính thuế GTGT trực tiếp trên GTGT của hàng hóa, dịch vụ bán ra nhân với thuế suất thuế GTGT.

(1) Tính thuế GTGT đối với hoạt động mua bán vàng, bạc đá quý

Cách tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp trên GTGT áp dụng đối với hoạt động mua bán vàng, bạc, đá quý.

Công thức tính:

Trong đó:

- GTGT của vàng, bạc, đá quý = Giá thanh toán bán ra  - Giá thanh toán mua vào tương ứng.

- Giá thanh toán: là giá bán ra là giá thực tế bán ghi trên hóa đơn bán vàng, bạc, đá quý, bao gồm cả tiền công chế tác (nếu có), thuế GTGT và các khoản phụ thu, phí thu thêm mà bên bán được hưởng.

(2) Tính thuế GTGT theo doanh thu

Cách tính thuế GTGT theo doanh thu thường được áp dụng đối với đối tượng là:

- Hộ, cá nhân kinh doanh; doanh nghiệp, hợp tác xã đang hoạt động có doanh thu hàng năm dưới mức ngưỡng doanh thu một tỷ đồng;

- Doanh nghiệp, hợp tác xã mới thành lập; tổ chức, cá nhân nước ngoài kinh doanh tại Việt Nam;

- Các tổ chức khác không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ theo quy định của pháp luật.

Công thức tính:

Trong đó:

- Doanh thu để tính thuế GTGT: là tổng số tiền bán hàng hóa, dịch vụ thực tế ghi trên hóa đơn bán hàng đối với hàng hóa, dịch vụ chịu thuế GTGT bao gồm các khoản phụ thu, phí thu thêm mà cơ sở kinh doanh được hưởng.

- Nếu cơ sở sản xuất kinh doanh có doanh thu bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ thuộc đối tượng không chịu thuế và doanh thu hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu thì không áp dụng tỷ lệ % trên doanh thu đối với hai loại doanh thu này.

- Tỷ lệ % để tính thuế GTGT: tỷ lệ theo lĩnh vực, ngành nghề sản xuất, kinh doanh như sau: 

+ Phân phối, cung cấp hàng hóa: 1%;

+ Dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu: 5%;

+ Sản xuất, vận tải, dịch vụ có gắn với hàng hóa, xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu: 3%;

+ Hoạt động kinh doanh khác: 2%.

4. Những điều cần biết về thuế GTGT để kinh doanh thuận lợi

Tuân thủ đúng các quy định về thuế GTGT là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp, hộ kinh doanh hoạt động thuận lợi và bền vững. Theo đó, doanh nghiệp đặc biệt lưu ý:

- Xuất hóa đơn đúng quy định khi bán hàng, cung cấp dịch vụ.

- Kê khai đúng, đủ các loại hàng hóa dịch vụ có thuế GTGT

- Theo dõi, đối chiếu hóa đơn đầu vào, đầu ra kỹ lưỡng để khấu trừ thuế hợp lệ.

- Cập nhật kịp thời chính sách thuế mới từ cơ quan quản lý.

- Nắm rõ thời gian và chủ động kê khai nộp thuế thuế đúng hạn để tránh bị phạt vi phạm.

Quản lý thuế hiệu quả không chỉ tạo sự minh bạch, giúp giảm rủi ro pháp lý mà còn tối ưu dòng tiền, nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Trong xã hội hiện đại, doanh nghiệp, hộ kinh doanh cần ưu tiên sử dụng hóa đơn điện tử và hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền để có thể đáp ứng kịp thời quy định của Pháp luật, đẩy nhanh tốc độ số hóa phát triển tiệm cận với nền công nghệ của thế giới. 

Có thể thấy, thuế GTGT là một sắc thuế quan trọng, gắn liền với hầu hết mọi hoạt động kinh tế – thương mại.

Việc nắm rõ khái niệm, đặc điểm và phương pháp tính sẽ giúp doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ, đồng thời tối ưu hiệu quả quản lý tài chính.

Để hạn chế rủi ro, các tổ chức và cá nhân nên thường xuyên cập nhật quy định mới nhất về thuế GTGT từ cơ quan nhà nước.

Thu Hương.